Paracetamol, dùng đúng cách để không bị ngộ độc

Vừa qua, một số bệnh nhi bị ngộ độc thuốc paracetamol phải đưa vào bệnh viện cấp cứu và Bộ Y tế nước ta đã có văn bản yêu cầu các đơn vị y tế tăng cường tuyên truyền giáo dục cộng đồng về việc sử dụng paracetamol hợp lý ở trẻ em

Không chỉ trẻ em, mà ở nhiều nước người ta ghi nhận có khá nhiều người lớn ngộ độc paracetamol đưa đến hoại tử tế bào gan, đặc biệt hay xảy ra cho người cao tuổi và người có gan hoạt động kém. Paracetamol (còn được gọi là acetaminophen) là thuốc giảm đau hạ sốt được cho là khá an toàn. Nó được chọn thay thế aspirin dùng hạ sốt cho trẻ (trẻ bị sốt có thể do nhiễm siêu vi, dùng aspirin bị hội chứng Reye rất nguy hiểm, vì vậy trẻ dưới 12 tuổi không nên dùng aspirin). Tuy nhiên, khi dùng paracetamol phải luôn lưu ý đến độc tính của nó đối với gan làm gan nhiễm độc thường gọi là bị hoại tử. 

Vì sao paracetamol gây nhiễm độc gan khi dùng liều cao? 

Như nhiều loại thuốc khác, paracetamol sẽ được hấp thu vào máu, vừa cho tác dụng điều trị là giảm đau hạ sốt, vừa được gan chuyển hóa để thải trừ ra khỏi cơ thể. Gan chuyển hóa paracetamol thành nhiều chất khác nhau không còn hoạt tính để sau cùng thành chất dễ tan trong nước tiểu để được loại ra. Một trong những chất chuyển hóa của paracetamol có tên N-acetyl benzoquinonimin là chất rất độc, gan phải dùng chất sinh học do nó tạo ra có tên là glutathion để chuyển hóa tiếp chất độc thành chất cuối cùng không độc và được đào thải như đã nói ở trên. Trường hợp dùng quá nhiều paracetamol (người lớn dùng 6 - 10 g trong 24 giờ, nếu yếu gan thì khoảng 3 - 4 g; còn trẻ con một ngày uống liều 150 mg/kg và nếu có bệnh lý về gan thì chỉ cần cho uống 100 mg/kg là có thể bị ngộ độc), gan không đủ glutathion để chuyển hóa thuốc, do vậy N-acetyl benzoquinonimin tồn đọng sẽ gây hoại tử tế bào gan. 

Đối với trẻ bị ngộ độc paracetamol, nguyên nhân thông thường là do các bậc phụ huynh tự ý cho dùng nhiều thuốc với tên biệt dược khác nhau nhưng thực chất chứa cùng dược chất paracetamol mà không biết, đưa đến quá liều; hoặc nôn nóng hạ sốt nhanh cho trẻ nên dùng thuốc quá liều; hoặc dùng đúng liều nhưng không ghi nhận được trẻ đã có thể trạng yếu, chức năng gan có vấn đề (trường hợp này phải giảm liều) khiến trẻ vẫn bị ngộ độc. Dấu hiệu cho thấy trẻ dùng quá liều paracetamol là trong vòng 24 giờ sau khi uống trẻ bị đau bụng, nôn, ói, xanh tái, ngủ lịm li bì, cần phải đưa gấp đến bệnh viện để cấp cứu ngộ độc. 

Ba nguyên tắc đề phòng ngộ độc: 

1. Không dùng paracetamol để tự điều trị cảm sốt quá 5 ngày ở trẻ em (ở người lớn không quá 10 ngày), trừ khi được bác sĩ hướng dẫn. 

2. Liều thông thường hạ sốt cho trẻ là 10 - 15 mg/kg cân nặng, ngày uống 3 - 4 lần và liều tối đa cho trẻ là không quá 60 mg/kg/ngày. Còn đối với người lớn, mỗi lần uống 500 mg - 1.000 mg, ngày uống 3 lần, không nên quá 3 g trong ngày. Riêng đối với người cao tuổi nên dùng liều thấp hơn do chức năng gan đã kém. 

3. Người thường xuyên uống rượu không nên dùng bừa bãi paracetamol, đặc biệt không nên uống thuốc gọi là “để ngừa nhức đầu, để uống rượu nhiều không say” (!). Paracetamol và rượu đều có hại gan, sự kết hợp sẽ làm tăng độ nguy hại lên nhiều lần.
(Theo Người lao động)