Thế kỷ 19, người ta phát hiện việc “rửa tay” đã cứu được nhiều sinh mạng. Và từ đó, vi trùng đã trở thành kẻ thù số 1 của nhân loại.
Tháng 1-1846, tại Bệnh viện phụ sản Vienne, giáo sư người Hungary Ignace-Philippe Semmelweis thắc mắc: tại sao tỉ lệ tử vong của những phụ nữ sinh nở tại phòng sinh của bác sĩ Klin lại cao hơn trong phòng sinh của bác sĩ Barcht?
Ông tìm hiểu và thấy rằng phòng thứ nhất do các bác sĩ và sinh viên y khoa phụ trách, phòng thứ nhì do các nữ hộ sinh và học trò họ đảm nhiệm. Các nữ hộ sinh thì không đến nhà xác trong khi các sinh viên mổ tử thi rồi nhảy sang đỡ đẻ, và không rửa tay. Tỉ lệ tử vong đảo ngược ngay khi buộc các sinh viên phải rửa tay sạch sẽ trước khi đỡ đẻ.
Kết luận của bác sĩ Semmelweis gây chấn động chưa từng thấy: chính các bàn tay do tiếp xúc đã trở thành vật lây nhiễm! Bác sĩ Klin chống đối quyết liệt: “Ngài Semmelweis cho rằng bàn tay chúng tôi mang theo cái gì đó gây ra sốt hậu sản. Thật là khôi hài! Cái gì đó của Semmelweis chỉ nằm trong trí tưởng tượng của ông ta”. Vị bác sĩ Semmelweis tội nghiệp bị đuổi việc sau đó một năm và chết trong cô độc vào năm 1865. Lúc ấy, y học châu Âu không hề biết đến phát hiện của bác sĩ Semmelweis, nên năm 1924, Louis Ferdinand Céline đã lấy cùng đề tài này làm luận án tốt nghiệp y khoa và đã được xem như người phát minh khái niệm “vệ sinh” hiện đại.
Nhưng trước đó rất lâu, người La Mã đã rất quan tâm đến việc thanh lọc cơ thể. Ngoài thói quen ngâm mình dưới suối nước nóng, cùng với người Hi Lạp, họ đi tiên phong trong việc đặt các ống dẫn nước sạch trong thành Rome, làm nhà cầu và hố rác ở Ephèse, Thổ Nhĩ Kỳ. Chính từ tên nữ thần sức khỏe Hygie của người Hi Lạp, đã khai sinh từ “hygiène” (vệ sinh) của nhiều dân tộc châu Âu. Ngày nay, từ đó có nghĩa là tất cả các biện pháp bảo vệ sức khỏe, trong chăm sóc cơ thể, ăn uống, sinh hoạt...
Thế kỷ 18: ba ngày rửa tay một lần!
Chiến dịch “Bàn tay sạch”
Năm 1847, bác sĩ Ignace - Philippe Semmelweis phát hiện việc rửa tay có thể làm giảm tỉ lệ tử vong của phụ nữ trong phòng sinh. Thời kỳ này, người ta chưa biết rằng cử chỉ đơn giản này có thể ngăn chặn vi trùng lây lan.
Trong ảnh: cảnh trong bộ phim Người giải cứu các bà mẹ của đạo diễn Đức Georg C. Klaren, được quay năm 1950 kể lại câu chuyện của bác sĩ người Hungary trên.
Sau khi đế quốc La Mã suy tàn, người ta quên đi vấn đề vệ sinh. Ở châu Âu thời Trung cổ, các phần cơ thể thường xuyên được rửa sạch chỉ là mặt và hai bàn tay. Phép lịch sự giao tiếp lúc đó chỉ đòi hỏi có vậy. Vào thời Phục hưng, người ta cho rằng nước làm lỗ chân lông nở ra khiến chất bẩn xâm nhập cơ thể! Thời Louis XIV, người ta giặt áo quần nhiều hơn tắm.
Cái vỏ bên ngoài rất quan trọng. “Tắm khô” là mốt thời thượng: dùng khăn sạch lau mình, rồi xịt nước hoa và xoa phấn. Vua Louis XIV ít tắm: một lần trước khi cưới vợ, vào năm 20 tuổi (tháng 8-1665), rồi sau đó nghỉ tắm luôn cho đến khi băng hà vào năm 1715!
Vào thế kỷ 18, Jean-Baptiste de la Salle, nhà sáng lập dòng tu có tôn chỉ cải thiện việc giáo dục cho người nghèo, đã đưa ra nguyên tắc mỗi sáng rửa mặt bằng khăn. Chỉ rửa bằng nước là không tốt, vì làm lạnh da mặt vào mùa đông và nám mặt vào mùa hè.
Ở cuối thế kỷ 18, chỉ có nhà giàu mới có nhà vệ sinh và thau rửa. Các phòng tắm là nơi để nói chuyện phiếm. Các sách dinh dưỡng lúc ấy dạy người ta nên rửa tay ba ngày một lần! Vệ sinh cộng đồng là con số không! Trong các thành phố châu Âu, nhiều con đường là nơi để phóng uế và sặc mùi hôi thối. Việc lang thang trong thành phố Paris có thể biến thành cơn ác mộng: người ta thoải mái trút bô xuống hố bên lề đường và khốn thay cho kẻ nào trượt chân xuống.
Điều kiện sống và dịch bệnh
Dịch bệnh xuất phát từ những con đường đầy phân và rác. Cùng với đói rét, chúng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Năm 1720, 40.000 người (1/3 dân số) Marseille chết vì dịch tả. Vào thế kỷ 19, tại Anh, mỗi ngày công nhân làm việc cho đến khi ánh sáng còn cho phép, từ 15-16 giờ/ngày và không có ngày nghỉ! Họ sống trong điều kiện bẩn thỉu và nhiều chứng bệnh truyền qua đường nước (thổ tả, tiêu chảy...). Edwin Chadwick, năm 1842, xuất bản quyển Môi trường vệ sinh của người thợ tại nước Anh.
Nhờ tác phẩm này, phong trào vệ sinh phát triển ra toàn châu Âu. Vệ sinh cá nhân là chưa đủ, phải có các biện pháp cộng đồng. Năm 1848, do dịch tiêu chảy bùng phát tại London, các nhà đấu tranh cho vệ sinh đã vận động thành lập được Bộ Sức khỏe cộng đồng. Năm 1855, bác sĩ John Snow đã tổng kết được rằng bệnh dịch xảy ra do uống nước của hạ lưu sông Thames, nơi có các cống thải. Chẳng bao lâu sau, London có nước uống sạch và một hệ thống cống nghiêm chỉnh. Các đô thị khác của châu Âu cũng tiếp bước. Tại Paris, cuộc chiến “ống cống” chỉ khởi đầu vào năm 1880.
Cuối thế kỷ 19, Louis Pasteur phát hiện vi trùng là nguyên nhân của bệnh truyền nhiễm. Ông cũng phát minh văcxin. Người ta phổ biến chuyện rửa tay trước khi ăn. Dưới áp lực của các nhà đấu tranh cho vệ sinh, “nhà cầu khô” bị loại bỏ. Các thiết bị vệ sinh xuất hiện trong những năm 1880. Con thỏ bàn cầu ra đời để ngăn chặn nước thối của hầm phân bốc lên. Nhưng ban đầu chỉ có các gia đình tư sản có thiết bị vệ sinh.
Dần dần, nhờ có nhà vệ sinh, văcxin và điều kiện cách ly, nhiều dịch bệnh đã bị cô lập. 1892, sau 40 năm thương lượng, Công ước sức khỏe quốc tế lần đầu tiên được ký kết để chống bệnh dịch tả. Các quốc gia ký hiệp ước cam kết thông báo cho các nước khác mọi dịch bệnh xuất hiện. Vào đầu thế kỷ 20, Cơ quan Y tế quốc tế, tiền thân của Tổ chức Y tế thế giới - OMS - được thành lập. Một bản báo cáo của Viện Hàn lâm y học Pháp vào năm 1896 mang tựa đề “Vi trùng, đó là kẻ thù”.
Thái độ con người thay đổi nhanh chóng, thậm chí còn dẫn đến những cơn điên... sợ vi trùng. Nhiều nhà ở Paris từ chối cho các bác sĩ thuê hay buộc các bệnh nhân phải sử dụng lối đi riêng.
Năm 1960: 1/3 gia đình tại pháp có vòi tắm hay bồn tắm
Từ 1883, thủ tướng Pháp Jules Ferry thay thế bài học giáo lý bằng bài học vệ sinh. Tại trường học, mỗi sáng đều có thanh tra vệ sinh. Cách trình bày về da cũng dần thay đổi. Một quyển sách in năm 1910 viết: “qua lỗ chân lông, không khí chui vào cơ thể và các dung dịch khác đi ra ngoài... Không tắm mỗi ngày khiến da tích bụi và chất bẩn từ bên ngoài, hòa quyện với mồ hôi. Chất cáu ghét này làm nghẹt lỗ chân lông...”.
Từ 1880-1913, việc cải thiện vệ sinh tại Pháp đã kéo dài tuổi thọ cho đàn ông đến tám năm (49,9 tuổi) và chín năm cho đàn bà (53,5 tuổi). Với sự ra đời của Sở An sinh xã hội năm 1945, khái niệm “y học dự phòng” được phát triển. Bắt đầu xuất hiện các bác sĩ tại trường học và nơi làm việc. Nhà sử học Georges Vigarello cho biết vào giữa thế kỷ 20, sự chú ý đến da và nhu cầu vệ sinh thân thể đã trở thành tập quán, nhờ vào các phòng tắm và phép lạ của nước sạch.
Quan niệm “cáu ghét bảo vệ con người khỏi bệnh tật” phổ biến ở nông thôn Pháp trong những năm 1950-1960 đã dần dần biến mất. Các sản phẩm vệ sinh: xà bông, dầu gội đầu, kem đánh răng... tăng liên tục. Năm 1960,1/3 số hộ tại Pháp có vòi tắm hay bồn tắm (so với 97% hiện nay). Năm 1977 được đánh dấu bằng một đại thắng lợi của văcxin: bệnh đậu mùa đã bị tiêu diệt. Cùng lúc, bệnh lao và viêm tủy xám bại liệt đã giảm hẳn.
Ngày nay, dù có những tiến bộ thật cụ thể, nhiều nguy cơ vẫn tồn tại. Một vài quốc gia đang phát triển bị các bệnh truyền nhiễm tấn công, nhất là bệnh lao và dịch tả, vì thiếu phương tiện chữa trị. Dù đã có cả một kho thuốc chữa bệnh, nguy cơ lại gia tăng vì bùng phát du lịch và trao đổi thương mại quốc tế.
Tắm quá nhiều sẽ bị... Eczema
Nhiều mối lo mới xuất hiện như vệ sinh thực phẩm với sự gia tăng các bếp ăn tập thể và xuất hiện những thói quen ăn uống mới (như ăn sống...). Sức đề kháng của vi trùng với thuốc kháng sinh trở nên đáng lo ngại. Các bệnh truyền nhiễm do bụi, tiếp xúc tại bệnh viện cũng được nói đến nhiều. Sau cùng, vào năm 2004, hơn 150 năm sau Semmelweis, theo một cuộc điều tra tại Loire (Pháp), 43% bác sĩ vẫn không chịu rửa tay khi khám bệnh.
Tuy nhiên, vệ sinh đã chiến thắng khắp nơi. Trong các thành phố, rác rưởi không còn nhìn thấy nữa và vệ sinh trở thành mối quan tâm hàng đầu của các chính quyền. Ngày nay, sạch sẽ tuyệt đối còn là mốt thời trang, và các sản phẩm diệt vi trùng nằm đầy trên kệ siêu thị. Nó đi vào đời sống đến mức người ta lo sợ trở thành quá đáng. Bệnh của thời hiện đại là bệnh ngoài da Eczema, tấn công 1/5 trẻ em, chỉ vì tắm rửa quá thường xuyên khiến các hóa chất làm hỏng màng bảo vệ da.
Giữa cáu bẩn và mối ám ảnh sạch sẽ, mỗi người phải tự tìm sự cân bằng cho chính mình.
1774
Nhà hóa học Thụy Điển Carl Wilhelm Scheele phát hiện khí clo. Năm 1820 nhà dược học Mỹ Antoine Labarque nhận thấy hỗn hợp clo hòa tan với dung dịch xút có thể diệt khuẩn. Đó là nước javel, được dùng tẩy sạch các bệnh viện và nơi công cộng.
1796
Edward Jenner, người Anh, phát minh văcxin đậu mùa.
1850
Ở Pháp, một đạo luật chống nhà ổ chuột được thông qua để ngăn chặn các trận dịch. Cuộc chiến này vẫn kéo dài đến ngày nay.
1867
Nhà giải phẫu học người Anh Joseph Lister đề ra khái niệm sát trùng, dùng các sản phẩm có chất iôt để rửa các vết thương. Cùng lúc, kỹ thuật tiệt trùng sữa tươi làm hạ mức tử vong trẻ sơ sinh.
1885
Louis Pasteur chứng minh rằng vi trùng là nguồn gốc của các bệnh truyền nhiễm. Năm 1885, ông thành công với văcxin bệnh chó dại.
1902
Đệ tam cộng hòa ban hành Luật vệ sinh và y tế công cộng tại Pháp. Người phụ trách mỗi cộng đồng dân cư có trách nhiệm đưa nước sạch đến mọi gia đình. Luật này cũng buộc chích ngừa bệnh đậu mùa cho trẻ em ngay năm đầu tiên sau khi ra đời.
1920
Bộ Y tế ra đời tại Pháp. Từ 1917-1921, Tổ chức Rockefeller của Mỹ mở một chiến dịch qui mô chống bệnh lao.
1964
Tại Pháp, vệ sinh và y tế vào tận học đường. Dịch vụ y tế học đường, vốn thuộc Bộ Giáo dục từ khi thành lập năm 1945, nay được chuyển sang Bộ Y tế. Dần dần hoạt động được mở rộng, hướng đến bảo vệ sức khỏe toàn xã hội.
1988
Các ủy ban chống bệnh truyền nhiễm tại bệnh viện ra đời ở Pháp. Năm 2003, diễn viên điện ảnh Guillaume Depardieu bị cắt chân vì nhiễm trùng tại bệnh viện, đã làm công chúng phẫn nộ.
2005
Thời của những trận dịch chết người có vẻ như đã qua đi, nhưng một loại dịch mới đã làm cho cả hành tinh run sợ: cúm gia cầm, dễ bị nhiễm sang người.
2007
Viện Phòng ngừa và giáo dục y tế quốc gia Pháp kêu gọi mang mặt nạ để không truyền vi trùng cảm, cúm, viêm phổi... cho người thân cận. Biện pháp này rất phổ biến tại Nhật Bản.
2008
Nhiễm bệnh vì chăm sóc người bệnh tăng cao tại các nước đang phát triển. Để đối phó, Tổ chức Y tế thế giới yêu cầu mọi người hãy... rửa tay!
(tuoitre)
0 comments:
Post a Comment